Over niemand is meer geschreven dan Napoleon Bonaparte, de man die zich tot keizer van de Fransen liet kronen, het gezicht van Europa voorgoed veranderde en eindigde als balling op Sint-Helena. De Fransen verheerlijken hem, de Engelsen zijn kritisch en in andere landen wordt zijn nagedachtenis vooral geschapen naar het beeld dat het beste past in de eigen geschiedenis.
Eind achttiende eeuw was Europa in oorlog. Er was een botte strijd om de macht aan de gang, waarin elk land handelde uit eigenbelang, verdragen schond en bondgenoten schaamteloos bedroog. Toen Napoleon in 1799 eerste consul werd van Frankrijk, was de republiek die hij erfde niet veel meer dan een chaos. Vijftien jaar later was de jongen die afkomstig was van een afgelegen eiland een van de machtigste spelers van Europa. Hij had de structuur van de staat en zijn instituties radicaal gemoderniseerd.
Voor de een is hij een oorlogszuchtige veldheer en het archetype van de dictator, voor de ander is hij de ultieme strateeg, een genie dat aan de basis stond van het moderne Europa. De Franse regering was in 2021 verdeeld over de vraag of zijn dood 200 jaar geleden het karakter van een viering of een herdenking moest krijgen. Er werd uiteindelijk gekozen voor de veilige optie van een herdenking. Hoe je het ook bekijkt, het verhaal van Napoleon spreekt nog steeds tot de verbeelding.
Geboren Corsicaan werd overtuigd Fransman
Napoleon werd in 1769 geboren op het eiland Corsica, destijds onderdeel van Italië. Toen hij naar Frankrijk werd gestuurd om daar naar school te gaan, werd hij gepest vanwege zijn Corsicaanse accent. Zijn familie was meer Italiaans dan Frans. Het eiland kwam een jaar na zijn geboorte onder Frans gezag. Napoleon was aanvankelijk zelfs een Corsicaans nationalist, die de Franse regering graag verdreven had zien worden van zijn eiland. Eind jaren ‘80 en begin jaren ‘90 van de 18e eeuw keerde hij vaak naar Corsica terug, maar realiseerde zich hoe provinciaal het eiland was. Vastbesloten om zelf meer Fransman te worden, veranderde Napoleon zijn naam van Napoleon du Buonoparte in Napoleon Bonaparte toen hij als student in Parijs ging wonen.
Napoleon genie of dictator?
Napoleon groeide op met de idealen van de Verlichting en de Franse Revolutie. Na zijn militaire overwinningen in Italië en Egypte deed hij een greep naar de macht en beëindigde de Revolutie. Hij ontpopte zich als een van de grootste militaire en politieke strategen uit de moderne tijd. In 1804 werd hij keizer van Frankrijk en hij realiseerde maatschappelijke vernieuwingen die Europa blijvend veranderd hebben.. Maar zijn steile opmars leidde ook tot enorme conflicten en langdurige oorlogen die in Europa een zware tol eisten.
Marie Louise van Oostenrijk
Napoleon wilde een dynastie stichten. Zijn broers en zusters werden geacht tot het huis Bonaparte te behoren. Napoleon zag zich na de dood van zijn vader als gezinshoofd. Hij bevorderde de loopbanen van zijn broers en verhief hen op hoge posten. Hun kennelijke onbekwaamheid en corruptie zag hij voor het gemak door de vingers.
Zijn huwelijk met Joséphine de Beauharnais bleef kinderloos. Hij scheidde om als keizer een wettige erfgenaam te hebben. Het huwelijk in 1810 met Marie-Louise van Oostenrijk, een dochter van keizer Frans I van Oostenrijk was een politiek huwelijk. Marie-Louise verliet hem na diens eerste abdicatie in 1814 en volgde haar vader naar Oostenrijk.
Opmerkelijk feit. Joséphine de Beauharnais was 32, weduwe en een zeer gearriveerde vrouw in de Franse maatschappij toen ze voor het eerst de verlegen, 26-jarige Napoleon Bonaparte ontmoette. Binnen 6 maanden stapten ze in het huwelijksbootje en waren ze officieel man en vrouw. Het gerucht gaat dat ze in de huwelijksakte vier jaar van haar leeftijd aftrok en 18 maanden optelde bij die van Napoleon, zodat ze beter bij elkaar pasten.
Groot strateeg, klein mannetje?
Napoleon staat bekend als opmerkelijk klein. Maar was dat wel zo? Ja, naar huidige maatstaven was hij met zijn 1 meter 70 inderdaad klein. Maar in die tijd was dit zeker niet klein. Het ontstaan van deze mythe is waarschijnlijk te danken aan Engelse propaganda, daarin werd de generaal belachelijk gemaakt door hem standaard te klein af te beelden op spotprenten tijdens de Napoleontische oorlogen.
In 1804 liet hij zich tot keizer van Frankrijk uitroepen. Na een serie van overwinningen slaagde hij erin Europa te domineren. Bij de handhaving van de Franse invloedssfeer maakte Napoleon graag gebruik van allianties, waarbij hij in andere landen familieleden in machtsposities benoemde, zoals Lodewijk Napoleon in het koninkrijk Holland.
De veldtocht van Napoleon naar Rusland in 1812 was het keerpunt in zijn machtstrijd. Zijn Grande Armée werd gedecimeerd en in 1813 versloeg de Zesde Coalitie Napoleon in de Slag bij Leipzig. In 1814 viel de Coalitie Frankrijk binnen en werd hij tot aftreden gedwongen en verbannen naar het eiland Elba. In februari 1815 keerde hij terug naar Frankrijk en greep opnieuw de macht, wat het begin inluidde van de Honderd Dagen, waarna hij in de Slag bij Waterloo een zware nederlaag leed. Hij werd vervolgens gedeporteerd naar Sint-Helena.
De erfenis van Napoleon, wat hebben we aan hem te danken?
Napoleon is nog steeds van grote invloed op ons dagelijkse leven. In zijn steeds groter wordende keizerrijk was het voor hem van levensbelang om regels en wetten die het dagelijks leven bepaalden overal gelijk te trekken. Heel veel dingen die hij bedacht heeft zijn nog steeds merkbaar en laten we eerlijk zijn: ook heel handig. Zo rijden we allemaal gelukkig rechts!
Het metrieke stelsel
Napoleon voerde in 1799 het metrieke stelsel in. Standaardmaten en afmetingen voor een kilo aardappelen of een meter stof. Daarvoor werden in Europa allerlei verschillende maten gebruikt, zoals, duim, el en voet. Napoleon vond dat onhandig en onoverzichtelijk in zijn keizerrijk.
De burgerlijke stand
Hij voerde de burgerlijke stand in in de gebieden waar hij de macht had, in Nederland in 1811. Geboorten, huwelijken, alles moest vanaf toen worden geregistreerd. Achternamen werden al wel gebruikt, maar dit zorgde ervoor dat voorouders hun definitieve familienaam moesten aannemen. Dit stelde hem in staat om probleemloos belasting te kunnen heffen.
Verkeersregels
We rijden nu allemaal aan de rechterkant van de weg, dankzij Napoleon. In vroeger tijden reden ridders te paard links, zodat ze makkelijker met hun rechterhand hun zwaard of lans konden hanteren. De rijke Franse burgerij hield vast aan links. Het gewone volk liep meestal rechts. Maar sinds de Franse Revolutie van 1789 was iedereen officieel gelijk. Landen die niet veroverd werden, zoals Groot-Brittannië, bleven links rijden.
Ook ankzij de Fransen hebben we straatnamen met even en oneven huisnummers.
Invoering van het Burgerlijk Wetboek
Volgens Napoleon zelf zijn belangrijkste nalatenschap: de Code Napoleon, of de Code Civil. Het Franse burgerlijk wetboek, waarin de principes ‘vrijheid, gelijkheid en broederschap’ werden vastgelegd, maar ook scheiding van kerk en staat, diende als inspiratie voor wetboeken van veel landen. Napoleon stelde zijn code uiteindelijk ook in Nederland verplicht.
Onze monarchie
Napoleon benoemt in 1806 zijn broer Lodewijk tot koning van ons land, om zoveel mogelijk invloed te houden. Daarmee is Nederland eigenlijk voor het eerst een koninkrijk en vormt de basis voor de latere monarchie.
Graf van Napoleon
Koning Louis-Philippe van Frankrijk zorgde er in 1840, negentien jaar na zijn dood, voor dat het stoffelijk overschot van Napoleon werd overgebracht van Sint-Helena naar Parijs, waar hij alsnog een staatsbegrafenis kreeg. Zijn stoffelijk overschot rust nu in een praalgraf dat in een put binnen de Dôme des Invalides geplaatst is. Je kunt de tombe zowel van bovenaf als vanaf beneden bekijken. Rondom de tombe staan twaalf sculpturen die ieder een overwinning van Napoleon voorstellen. Er liggen nog een aantal familieleden van Napoleon en verschillende prominente Franse militairen en oorlogshelden opgebaard. Als je vanuit de Eiffeltoren of Tour Montparnasse uitkijkt over Parijs kun je de gouden kopele niet missen.
Een selectie uit de boeken over Napoleon Bonaparte
Napoleon de man achter de mythe
Over niemand is meer geschreven dan Napoleon Bonaparte, de man die zich tot keizer van de Fransen liet kronen, het gezicht van Europa voorgoed veranderde en eindigde als balling op Sint-Helena. Toch hebben ook serieuze historici zich niet weten te onttrekken aan vooroordelen. De Fransen verheerlijken hem, de Engelsen zijn […]
